NEOS
Justitie
25
dere oproep, een smeekbede haast.
‘Oordeel niet zo snel. Er bestaan te
veel vooroordelen als het over straf-
zaken gaat, zeker als ze nog eens
breed uitgesmeerd in de pers ko-
men. Mensen hebben vaak de mond
vol en het is zo snel gezegd: ‘Sluit
hem op, laat hem nooit meer vrijko-
men’. Maar zo’n uitspraken moeten
gebeuren met kennis van zaken en
binnen de context van de wet. Ik kon
m’n ogen niet geloven toen er ten
tijde van de zogenaamde parachu-
temoord een poll in het Belang van
Limburg stond. Heeft ze het gedaan
of niet? Zonder enige dossierken-
nis mensen ongenuanceerd laten
oordelen over zaken die vele levens
tekenen. Ongelofelijk.’ De toon is ge-
zet, de lijnen uitgetekend. Van een
gratuit promopraatje voor justitie
kan je hem niet beschuldigen, even-
min dat hij het onderwerp omfloerst
uit de weg gaat. De titel van z’n voor-
dracht draagt dan ook de uitdagen-
de titel: Hoe straf is ons strafrecht?
Niet straf genoeg, zo blijkt.
Napoleon
Als Belgen zijn we niet bijster ori-
gineel. We hebben ons strafrecht-
model klakkeloos overgenomen uit
Frankrijk. Ten tijde van Napoleon
in de 19e eeuw koos men resoluut
voor rechtszekerheid, en werd een
ingenieus systeem op poten gezet
met twee luiken. In het eerste luik
wordt het misdrijf dat gepleegd is
onderzocht, dat staat bekend als het
onderzoeksluik. In tweede instantie
wordt er beslist over schuld en on-
schuld en de straf die daaruit voort-
vloeit, de zogenaamde berechting.
Bij het onderzoek staat de compe-
tente onderzoeksrechter centraal,
die in volle onafhankelijkheid en
zonder pottenkijkers samen met zijn
griffier het misdrijf uitspit. Hij gaat
naar de plaats delict, hoort getui-
gen, zet alle verklaringen op papier.
Drie basisconcepten die het onder-
zoek typeren: geheim, niet tegen-
sprekelijk – geen woord en weder-
woord – en op basis van geschreven
stukken. Een volledig tegengestelde
aanpak wanneer men dan tot be-
rechting overgaat, waar het proces
in het openbaar wordt gevoerd, en
het openbaar ministerie (aanklager),
het slachtoffer (burgerlijke partij)
en de dader openlijk en mondeling
mogen debatteren over het schuld-
vraagstuk. Een solide systeem,
toch? En toch rammelt het heden
ten dage aan alle kanten, aldus Van
Steenbrugge. ‘Het aantal strafbaar-
stellingen, gedragingen waarvan de
wetgever zegt dat ze strafbaar zijn,
zijn de laatste 200 jaar gigantisch
toegenomen, omdat ook de com-
plexiteit van onze samenleving dat
doet. Alles in ons dagdagelijkse le-
ven wordt voorzien van normen en
regels. Overtreed je die norm, dan
staat daar een straf tegenover. Dat is
strafrecht. Ondertussen hebben we
niet meer één wetboek, maar een
ganse boekenkast nodig. Gevolg? De
onderzoeksrechter is niet meer bij
machte om dat allemaal te kennen,
laat staan dat hij nog tijd heeft om
met zijn griffier persoonlijk naar de
plaats delict te gaan om sporen te
onderzoeken of getuigen te horen.
Hij, die als het ware aan het hoofd
van de piramide stond, heeft z’n
macht moeten delegeren aan ver-
schillende niveaus, tot politiefunc-
tionarissen toe. Het centrale idee
van alles in handen te geven van één
bekwame leider is verwaterd. Terwijl
ik in mijn privépraktijk als advocaat
beroep doe op verschillende do-
meinspecialisten voor iedere tak van
het recht. Want wij zijn geen super-
mensen. Als advocaat worden wij nu
eens door een slachtoffer ingeroe-
pen, dan weer door een dader. Wij
zijn subjectief voor de partij die we
bijstaan, want een advocaat is sim-
pelweg het verlengstuk van z’n cliënt.
Hoe is het in godsnaam mogelijk dat
de onderzoeksrechter, die de hele
maatschappij
vertegenwoordigt,
het nog steeds moet stellen met
ocharme één schamele griffier in
de 21e eeuw? Dat klopt niet. Mocht
ik minister van justitie worden – en
ik koester geen ambitie – zou ik de
onderzoekskabinetten verruimen
en onderzoeksrechters bemannen
met de beste specialisten ter zake.
Alleen op die manier kan een onder-
zoek kwaliteitsvol gebeuren.’
Macht is
een raar beestje
En net die kwaliteit is soms ver zoek.
Van Steenbrugge hekelt daarbij het
feit dat het grote zwaartepunt van
‘Slechts 10%
van de strafzaken
zou momenteel de
kwaliteitstest doorstaan’
